فرش بافی در دیگر کشورها

زیبایی فرش دستبافت ایران مدیون طرح و نقشه دل انگیز آمیخته به رنگ های جذاب آن است. جایگاه فرش دستبافت ایرانی بر همگان آشکار است. خرید فرش دستبافت به دلیل قیمت بالای آن برای همگان امکانپذیر نیست. به همین خاطر ما به شما توصیه میکنیم از فرش های ماشینی که در بازار موجود میباشد، استفاده کنید. تنوع قیمت، طرح و نقشه، در فرش های ماشینی باعث شده است که سلیقه های مختلف را پوشش دهد و انتظارات همگان را برآورده کند. قیمت فرش ماشینی با توجه به تراکم و بافت آن متفاوت است. به طور مثال قیمت فرش ماشینی 1200 شانه از فرش ماشینی 700 شانه بالاتر است. دلیل بالا بودن قیمت در فرش های دستبافت، به دلیل ویژگی های منحصر به فرد آن است.این نوع فرش ها ضد حساسیت هستند، دوام و مقاومت بالایی دارند، طرح ها و نقشه های فوق العاده حیرت انگیزی دارند. در فصل زمستان به عنوان عایقی برای جلوگیری از سرما و در فصل تابستان کف خانه را خنک میکند. الیاف این نوع فرش ها همه با مواد طبیعی رنگ شده است. گیاهان رنگدار در طبیعت بسیار زیاد هستند.

انسان ها در طول حیات خود آن ها را شناخته و مورد استفاده قرارداده است. به طور مثال، روناس گیاهیست خودرو. ازماده رنگی که در ریشه آن وجود دارد، رنگ های قرمز، آجری و انواع رنگ قرمز سیر و روشن بدست می آید. استفاده از این مواد در فرش های دستبافت باعث میشود که رنگ های آن دیرتر از بین برود وحتی با نگهداری مناسب، این رنگ ها تا سالیان سال مانند روز اول خود باقی بمانند. شاید برایتان جالب باشد که فرشبافی به غیر از ایران در کشورهایی نظیر ترکیه، هند، پاکستان، افغانستان، چین، قفقاز، ترکمنستان، نپال، رمانی، بلغارستان، آلبانی، مصر و برخی دیگر از کشورهای آسیایی یکی از مهمترین مشاغل اجتماعی که در اقتصاد خانواده و به صورت کلان در اقتصاد ملی از منابع درآمدی بسیار مهم قلمداد میشود.دراین مقاله به اختصار تاریخچه فرش بافی، نقش و نگاره ها و سبک بافندگی تعدادی از کشورهایی که در این حیطه صاحب نام هستند را به شما معرفی خواهیم کرد.

طرح و نقشه فرش های هندی

بنیان قالی بافی هند از اواخر قرن 16 میلادی تحت تاثیر فرهنگ و هنر ایران شکل گرفت. گر چه صنعت گران هند قبل از آشنایی با فرش ایرانی با شالبافی کشمیر و فنون صنعت نساجی کاملا آشنا بودند و در تولید منسوجات پیشرفت قابل ملاحظه ای داشتند. ولی ورود فرش های ایرانی با طرح ها و نقشه های بی بدیل موجب دگرگونی هنر نقشپردازی در منسوجات آنان شد. طرح ها و نقشه های مصرفی در فرش هند به شدت تحت تاثیر فرهنگ نقشه های ایران است. علاوه بر طرح های ایرانی نقشه های چینی، پاکستانی، ترکمنی، فرانسه، مراکشی و مصری را نیز استفاده میکنند. هندی ها استعداد خوبی در ترکیب و تلفیق نقشه های متفاوت دارند.
عمده ترین طرح هایی که در هند بافته میشوند عبارتند از:محرابی، بته میری، درختی، انواع لچک و ترنج، جانوری، شکارگاه، تصویری و.. . طرح لچک و ترنج بسیار مشابه نمونه های ایرانی است.

 طرح و نقشه فرش های پاکستان

فرش بافی پاکستان پس از جنگ جهانی دوم و کسب استقلال در سال 1947 میلادی با برنامه ریزی و مطالعات کافی رو به رشد میگذارد، تا این زمان قالی بافی این کشور تحت تاثیر قالی بافی هند بوده است. به عبارت دیگر آنچه که هندی ها از ایران و دیگر کشورها اقتباس میکردند، در فرشبافی پاکستان نیزاعمال میشد. مواد اولیه بافت فرش های پاکستانی ابریشم، پشم و نخ پنبه ای است که با گره نامتقارن به صورت دو پوده و با رج شمار بالا(ریز بافت) در قیاس با فرش های هندی بافته میشوند.

فرش های پاکستان از نظر طرح و نقشه دو دسته اند: دسته اول فرش هایی هستند که با طرح ها و نقشه های ترکمنی بنام گل بخارا و هم چنین نقشه های شکسته و هندسی ساده بافته میشوند که در واقع طرح های محلی محسوب میگردد. دسته دوم فرش هایی هستند که با طرح های دیگر کشورها مثل ایران و ترکیه و هند تولید میشوند و معمولا به نام موری بخارایی، موری کاشان، موری اصفهان و ... شهرت دارند.

طرح هایی که در فرش بافی پاکستانی رواج دارند عبارتند از: نقشه بخارایی ترکمن، نقشه های بلوچی، نقشه های روستایی، نقشه های آناتولی یا ترکیه ای،  نقشه های هندی، و نقشه های ایرانی از قبیل لچک و ترنج، طرح های افشان شاه عباسی، نقشه های درختی، شکارگاه جانوری و نقشه های محرابی و...

طرح و نقشه فرش های ترکیه

فرش های ترکیه به نام فرش های آناتولی معروف هستند، تولید فرش در این کشور قدمت زیادی دارد. پژوهشگران ترک و برخی کشورهای غربی تا قبل از پیدایش فرش کهن پازریک ایرانی اظهار می نمودند که فرش بافی برای اولین بار در ترکیه به وجود آمده و به سایر کشورها به ویژه ایران منتقل شده است. اما این ادعا توسط پژوهشگران رد شد. چرا که پژوهشگران و کارشناسان فرش در بررسی های علمی خود با توجه به مواد اولیه بافت و نقش و نگار آن به ایرانی بودن آن پی بردند.بنابراین با پیدایش این فرش منشا قالی بافی در جهان، کشور ایران معرفی شد ولی ترک ها کماکان بر نظریه خود اصرار می ورزند.

فرش های ترکیه با پشم، ابریشم و نخ پنبه ای و با اسلوب گره ترکی (متقارن) بافته میشوند، طرح و نقشه آن ها بصورت خطوط و نقوش گردان و شکست هندسی طراحی میگردند، اینکه همسایگی با ایران سبب تاثیر پذیری شیوه طراحی و نقاشی و رنگرزی در قالی بافی ترکیه شده انکار ناپذیر است. بسیاری از طرح های مورد استفاده آن ها کپی از طرح های ایرانی است.عمده ترین طرح هایی که در فرش بافی ترکیه مورد استفاده قرار میگیرد: طرح و نقشه محرابی، طرح لچک و ترنج، نقشه شکارگاه، طرح درختی.

طرح و نقشه فرش های چینی

امروزه چین یکی از کشورهای بسیار فعال درتولید فرش دستبافت در جهان به شمار میرود، گرچه آغاز فرش بافی این کشور به درستی معلوم نیست اما با استناد به کتاب های مصور به جای مانده از قرن 12 میلادی میتوان به علاقه و استعداد آفرینش های هنری چینی ها پی برد که در زمینه هنرهای سنتی خلاقیت کافی و شرایط لازم را از لحاظ فرهنگی دارا بوده اند. باید انتظار داشت مردمی که از روحیه هنری و غنای فرهنگی برخوردارند، توانایی تولید فرش های نفیس را نیز داشته باشند. امروزه چینی ها علاوه بر بکارگیری طرح ها و نقشه های سنتی کشورشان از نقشه و طرح فرش های دیگر کشورها از قبیل ایران، ترکیه، قفقاز و ... نیز استفاده میکنند.
عمده ترین نکته ای که موجب گردیده چینی ها نیز همانند سایر کشورها به تقلیید و کپی طرح های کشورهای دیگر بپردازند بدست گرفتن بازار فروش نقشه هایی است که به لحاظ قتصادی رونق دارند، باید اعتراف کرد که چینی ها در تقلید آثار دیگران مهارت بسیار خوبی دارند چنان که در این کار بسیار سریع به آمال و اهداف خود رسیده اند به طوری که امروز بیشتر از یک سوم بازار فرش جهان را در اختیار دارند.

مواد اولیه فرش های این کشور ابریشم، پشم و نخ پنبه ای است که با استفاده از گره متقارن بکار می بندند، بنابراین بافندگان چینی با اسلوب بافتن دو نوع گره متداول در فرش های ایرانی آشنا هستند.طرح ها و نقشه های فرش در بین چینی ها دو دسته اند: دسته اول طرح ها و نقشه های سنتی داخل هستند، دسته دوم نقشه ها و طرح های خارجی هستند که با نام های ابوسون(فرانسوی)، طرح های ایرانی، طرحهای ترکیه، قفقاز، آذربایجانی و ... کپی میشوند.

طرح ابوسون به مجوعه نقوشی گفته میشود که در آن ها گل ها و خطوط به سبک گوبلن های قرن 16 میلادی فرانسه نقشپردازی میشود. در ترکیب این طرح ها دسته گل های رز به شیوه بندی همانند تاج گل در فواصل معین ترسیم میشوند. از دیگر نشانه های نقشه ابوسون طراحی خطوط و برگ های زینتی است که در زمینه فرش کمرنگ تر از گل ها به چشم میخورد، حاشیه این نقشه به دلیل وجود تاج گل به صورت متقاطع مزین به برگ های پهن و جذاب و با رنگ های دلپذیری آراسته میگردد. یکی از ویژگی های بسیار مهم نقشه های ابوسون فرانسوی ترکیب ملایم رنگ و طرح آن است که نظر هر بیننده ای را به خود میگیرد.

طرح و نقشه فرش های جمهوری آذربایجان

هنرمندان این منطقه در شیوه طراحی بیشتر پایبند به باورهای قومی خودهستند و در آرایش عناصر زینتی و نگاره های گوناگون اعم از گل ها و برگ ها و قایق های هندسی چند ضلعی منقوش، تصاویر و چهره پردازی و درخت و ... سخت به فرهنگ کهن خود دلبسته اند به طوری که میان نقشه های فرش آذربایجان براساس شیوه هندسی و شکسته است، طرح گردان و منحنی را کمتر در بافته های این منطقه میتوان یافت مگر در کارهای سفارشی و یا فرش هایی که به صورت کارگاهی تولید شده باشند. شهرهای شیروان، قره باغ و باکو ازعمده ترین مراکز تولید قالی در این جمهوری به شمار می آیند.تقلید طرح های بسیاری به سبک شکسته و هندسی با رنگ های تیره و روشن در این ناحیه رواج دارد.

اما معرفترین طرح ها عبارتند از: طرح های تصویری که با الهام از داستان های خمسه نظامی گنجوی با چهرهایی از شیرین و فرهاد، مجنون و لیلی، انوشیروان تهیه میشوند.طرح های درختی، جانوری، شکارگاه، محرابی، لچک و ترنج، گرفت وگیر اژدها و سیمرغ و نقشه های قابقابی هندسی از رایجترین طرح ها و نقشه های آنهاست.

طرح و نقشه فرش های قفقاز

قفقاز ناحیه ایست واقع در بین دریای خزر و دریای سیاه که از طرف جنوب به ایرن و ترکیه و از شمال به روسیه محدود است، این ناحیه قرن ها جز سرزمین پهناور ایران بوده است، در زمان فتحعلی شاه قاجار، دو جنگ بین ایران و روس در میگیرد که این اتفاق باعث جدایی شهرها میشود.شهرهایی که به موجب معاهده گلستان از ایران جدا شدند از جمله مهمترین مراکز تولید فرش به حساب می آیند که مرغوب ترین فرش های این ناحیه را در چند سال گذشته تولید کرده و به جهان صادر میکنند، بافندگان این نواحی به دلیل اشتراک فرهنگی با ایران و ترکیه غالبا سبک گره های متدوال ایران را بکار میبرند، به عبارت دیگر اسلوب گره های آنان از نوع متقارن است که با پشم و نخ پنبه ای بصورت دو پود و یک پوده بافته میشوند.

طرح ها و نقوش متدوال در قالی بافی قفقاز بیشتر بصورت شکسته و هندسی است و کمتر در تولیدات آن ها طرح های گردان به چشم میخورد، این ناحیه یکی از مناطقی است که طرح های مخصوص به خود زیاد دارد و در جهان به نام طرح های قفقازی شناخته شده اند عناصر مکمل و غالب در نقشه های سنتی منطقه نگاره های هندسی با ترکیب خاصی است که میتوان اجزا آن ها را با نقوش ایلیاتی ایران مقایسه نمود، یعنی برخی از نگاره های آن ها از قبیل پیکره های جانوران افسانه ای مثل اژدها و سیمرغ و همچنین نقش های صلیب، گلدانی شکسته و شاخ قوچ، اشکال هندسی بندی و تکراری گونه ای از نقش های هندسی که بی شباهت به قلمدان های ایرانی نیستند، این قبیل نقشه ها غالبا بصورت تکراری در بخش های مختلف مثل حاشیه ها و ترنج ها و زمینه فرش به فراوانی دیده میشود.

سخن پایانی

فرش بافی یکی از حرفه های معتبر در قاره آسیاست، کشورهایی چون ایران، پاکستان،هند، چین، ترکیه و قفقاز در این رشته پیشتازتر از سایر کشورها هستند، بسیاری از این کشورها اسلوب و فنون بافت و رنگرزی و تهیه مواد اولیه را از ایران فرا گرفته اند، به گواه تاریخ، کشور ایران طی دوره های طولانی چه به لحاظ سیاسی و چه از حیث فرهنگی بر این مناطق نفوذ داشته است، نشانه های فرهنگی ایران هنوز در جوامع آن ها بکار میرود، طرح و نقش فرش دستبافت ایرانی یکی از همین نشانه ها و آثار هنری است که کشورهای تولید کننده فرش گاهی آن ها را بدون کم و کاست و عینا بکار میبرد و گاهی با کاستن برخی نگارها و جایگزین نگاره ها ونقسه هی بومی ها را کپی میکنند. طرح های ایرانی که در بین تولید کنندگان خارجی بسیار زیاد تقلید و یا کپی میشوند عبارتند از گروه محرابی، گروه نقشه بته، گروه طرح های جانوری، لچک و ترنج، نقشه و گل های شاه عباسی افشان، نقشه های درختی.سبک طراحی و نقاشی رایج در این کشورها بصورت شکسته و هندسی و برخی طرح ها با خطوط گردان تهیه میشوند.

برای تولید کنندگان خارجی محل تولید طرح و نقشه در ایران تفاوتی ندارد بلکه چگونگی استقبال مردم دنیا و سطح بازار فرش برای آن ها اهمیت دارد، بنابراین گاهی طرح اصفهان و گاهی نقشه ای از ایلات فارس و گاهی طرحی از ترکمن را میبافند، هر یک طرح و نقشه تازه ای که توسط ایرانیان ابداع میگردد، بی درنگ آن را بکار میبرند. مواد اولیه قالی های کشورهای خارجی الیاف نخ پنبه ای، پشم وابریشم است که برخی این مواد را از منابع دامی داخلی تامین میکنند و برخی از کشورها که بنا به دلایل شرایط جغرافیایی و صنعت دامپروری آنان مواد مصرفی شان را تامین میسازد الیاف مورد احتیاج را وارد میسازند.